Le Centrum Badań nad Zagładą Żydów (Centre de Recherche sur la Shoah) de l’Institut de Philosophie et de Sociologie de l’Académie de Sciences de Varsovie (IfiS-PAN) vient de publier, en polonais, un ouvrage sur les spoliations des biens des Juifs de Pologne et sur les restitutions. Ce recueil, dirigé par les historiens polonais Jan Grabowski et Dariusz Libionka, s’intitule : “Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych, 1939-1950”, soit : “Les clefs et la caisse”. A propos des biens juifs en Pologne sous l’occupation allemande et dans les années de l’immédiat après-guerre, 1945-1950. On trouve là douze articles rédigés par des historiens et jeunes chercheurs polonais. Les trois derniers articles sont consacrés aux restitutions dans l’Europe d’après-guerre, aux revendications de biens immobiliers juifs ( à partir de l’exemple de la ville de Szczebrzeszyn) et aux restitutions judiciaires de biens privés juifs (en s’appuyant sur le cas de Radom et Kalisz), entre 1944 et 1955. Pour ceux qui lisent le polonais, le livre est disponible en version électronique. L’introduction du recueil est en accès libre sur le site du centre de recherche.

W napisanym po 1945 r. eseju poświęconym krótko- i długofalowym efektom okupacji niemieckiej w Polsce Kazimierz Wyka odnotował następujące spostrzeżenie: „Na Niemców wina i zbrodnia, dla nas klucze i kasa”. Stanowi ono punkt wyjścia rozważań zawartych w tym tomie. W skład książki wchodzi dwanaście studiów omawiających różne aspekty rabunku mienia żydowskiego podczas okupacji i w pierwszych latach po wojnie.

Autorzy podejmują zarówno zagadnienia ogólne, jak i analizę przypadków. Spośród tych pierwszych przedmiotem zainteresowania są: niemiecka polityka gospodarcza w Generalnym Gubernatorstwie, mechanizmy przejmowania żydowskich nieruchomości i ruchomości czy też próby uzasadniania przez prasę gadzinową działań podejmowanych przez okupanta. Ciekawe uzupełnienie tej tematyki znajdziemy w analizie artykułów poświęconych „kwestii żydowskiej”, w tym problemom własności, ogłoszonych na łamach najważniejszych konspiracyjnych wydawnictw nacjonalistycznych. Natomiast w studiach przypadków poznajemy losy mienia dwóch zamożnych rodzin żydowskich, jednej z Nowego Targu, a drugiej z Warszawy. W historiach tych wyraźnie rysuje się rola polskich kontrahentów i znajomych, którzy – z różnych pobudek i na różne sposoby – wchodzą w posiadanie własności żydowskiej. Zagadnienia tego dotyczy również inne studium, którego autorka śledzi chronologię przekazywania rzeczy Polakom przez Żydów, począwszy od wyprzedaży majątku przez mieszkańców dzielnic żydowskich i gett, po przekazywanie rzeczy mających stanowić zabezpieczenie na okres ukrywania się. Tom zamyka zbiór trzech tekstów dotyczących powojennej restytucji mienia i problemów, z jakimi wiązały się próby odzyskania majątku.

Table des matières :

Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Wstęp
Ingo Loose, Aspekty ekonomiczno-prawne niemieckiej polityki okupacyjnej i rola banków oraz innych firm niemieckich w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945
Jan Grabowski, Zarząd Powierniczy i nieruchomości żydowskie w Generalnym Gubernatorstwie. „Co można skonfiskować? W zasadzie wszystko”
Andrzej Żbikowski, Eksploatacja ekonomiczna i grabież majątku żydowskiego w propagandzie prasowej w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1944
Dariusz Libionka, „Kwestia żydowska” i problemy własnościowe w ujęciu wydawnictw konspiracyjnych ugrupowań nacjonalistycznych
Dagmara Swałtek-Niewińska, „Gospodarowanie” żydowskimi meblami w Krakowie w latach 1939-1945. Działalność Möbelbeschaffungsamt
Karolina Panz, „Singerowie mieli sklep…”. Historia pewnej rodziny i jej mienia
Małgorzata Melchior, Rzeczy i ludzie. Historia jednej rodziny i jej mienia
Barbara Engelking, Czarna godzina. Rzeczy żydowskie oddane na przechowanie Polakom
Nawojka Cieślińska-Lobkowicz, Połowiczna restytucja. Los zaryzowanego mienia żydowskiego w powojennej Europie 1945-1955
Alina Skibińska, Problemy rewindykacji żydowskich nieruchomości w latach 1944-1950. Zagadnienia ogólne i szczegółowe (na przykładzie Szczebrzeszyna)
Łukasz Krzyżanowski, „Chcielibyśmy, by ten dom nie pozostał w obcych rękach”. Sądowa restytucja prywatnego mienia żydowskiego w Polsce na przykładzie Radomia i Kalisza 1945-1948